حامد الگار

حامد اَلگار به انگلیسی (Hamid Algar) متولد (۱۹۴۰م، ۱۳۱۹ش) در انگلستان، استاد مطالعات اسلامی و زبان فارسی در دانشگاه برکلی کالیفرنیا است. زمینه تخصصی الگار تاریخ تشیع در ایران (مخصوصاً قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی) و تصوف (مخصوصاً نقشبندیه و پیشرفت آن در آسیای میانه، هندوستان، کردستان، ترکیه و بالکان) است. الگار بعدها به دین اسلام و سپس به مذهب تشیع گرویده است. وی همچنین آثاری از متفکران سیاسی شیعه از جمله کتاب ولایت فقیه اثر امام خمینی و آثاری از علی شریعتی، مرتضی مطهری، سید محمود طالقانی را به انگلیسی ترجمه کرد. مهمترین اثر او کتاب «دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار» است که پایان‌نامه دکتری اوست. نوشته‌های الگار به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه و منتشر و در مراسم‌هایی در قم و مشهد از وی تجلیل شده است.

زندگی‌نامه و تحصیلات

حامد الگار در سال ۱۹۴۰م (۱۳۱۹ش) در انگلستان به دنیا آمد. زبان‌های فرانسه و آلمانی را در دوران دبیرستان و پیش از ورود به کالج آموخت. تحصیلات کارشناسی خود را در رشته زبان‌های شرقی (فارسی و عربی) در دانشگاه ترینیتی کمبریج به پایان برد و سپس در سال ۱۳۴۰ش با دریافت بورس تحصیلی عازم ایران و دانشگاه تهران شد تا تحصیلات مقطع دکتری خود را در این دانشگاه بگذراند. ورود وی به دانشگاه تهران با تظاهرات دانشجویان انقلابی علیه حکومت پهلوی مصادف شد. در پی این حوادث وی از تحصیل در دانشگاه تهران صرف‌نظر کرد و یک سال را به گردش و مسافرت به نقاط مختلف ایران گذراند و به گفته خودش هیچ جای مهمی در ایران باقی نماند که به آنجا سر نزد.

الگار برای طی دوره دکترا به دانشگاه کمبریج بازگشت و پایان نامه‌اش را با موضوع نقش سیاسی علمای شیعه در قرن نوزدهم میلادی نوشت. وی دلیل انتخاب این موضوع را شروع حرکت انقلاب ایران به رهبری امام خمینی در سال ۱۹۶۳م (۱۳۴۲ش) خواند. الگار از سال ۱۹۶۵ (۱۳۴۴) عضو هیات علمی دانشگاه برکلی بوده و در این مدت دروس ادبیات فارسی، تاریخ اسلام، شیعه و عرفان را در این دانشگاه تدریس می‌کرده است. بیش از صد مقاله، ترجمه و تألیف از وی به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، ترکی، فارسی و عربی به چاپ رسیده است.

حوزه‌های مطالعاتی

در مصاحبه‌ای که در سال ۲۰۰۳م با مجله دانشگاه برکلی داشته است می‌گوید کار خود را در دانشگاه برکلی ابتدا با مطالعه و تمرکز بر روی ایران و تاریخ معاصر آن کشور آغاز کرده اما این تحقیقات به مرور به مناطق و دوره‌های تاریخی دیگر نیز گسترش پیدا کرده است. همچنین وی سفرهای متعددی به کشورهای اسلامی از جمله ایران، ترکیه و افغانستان داشته است.

آثار علمی

علاقه مطالعاتی الگار به تاریخ مذهب در ایران و کشورهای همسایه ایران مربوط است. او چند کار هم در زمینه تاریخ تصوّف به خصوص درباره تاریخ طریقت نقشبندیه انجام داده و مشغول تدوین آن مطالب بود که انقلاب اسلامی در ایران شروع شد و توجه وی به مسائل ایران و به‌خصوص روحانیت در ایران معطوف شد. وی تاکنون چند مقاله درباره انقلاب اسلامی نوشته و مجموعه‌ای از آثار امام خمینی و آثاری از علی شریعتی را به انگلیسی ترجمه کرده است.

مهم‌ترین آثار وی که به فارسی نیز ترجمه شده، عبارتند از:

تشرف به اسلام و تشیع

الگار در سخنانی شیعه شدن خود را نتیجه آشنایی با شرایط اجتماعی ایران در آستانه انقلاب اسلامی و نقش روحانیت شیعه به خصوص امام خمینی در آن وقایع و نیز مطالعه کتاب مبانی اعتقادات در اسلام نوشته سید مجتبی موسوی لاری و گفتگو با نویسنده این کتاب می‌داند.

تأثیرات شیعه شدن حامد الگار به گونه‌ای بود که عده‌ای از دانشجویان و استادان دانشگاه نیز شیعه شدند و این شیعه شدن تا حدی بود که الگار در نامه‌ای به موسوی لاری نوشت: «هفته‌ای نمی‌گذرد جز این که از ایالات متحده آمریکا به من خبر می‌دهند عده‌ای از روشنفکران با مطالعه کتاب به مذهب تشیع علاقه‌مند شده و بدان گرویده‌اند».

کتاب نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت

الگار در فصل اول این کتاب به ذکر نگرش عالمان درباره قدرت، سیاست و حکومت‌های موجود پرداخته که در نظر وی بر دو پایه استوار است: وجوب مخالفت با حاکمیت؛ عدم تمایل به دخالت در امور سیاسی. وی تا پایان کتاب می‌کوشد جنبش‌ها و تحولاتی را که عالمان در جهت تقابل یا همکاری با دولت در آن نقش داشته‌اند، در قالب همین مدل نظری ارائه دهد.

در فصل‌های دوم تا هفتم، به خاندان قاجار از زمان آقامحمدخان تا ناصرالدین شاه و نیز چگونگی رابطه عالمان با سلاطین قاجار پرداخته، واقعه قتل گریبایدُف را سر آغاز برخورد آشکار بین حکومت و مردم می‌داند. الگار، دوره پادشاهی محمدشاه را آغاز معارضه و کشمکش مستقیم عالمان با حکومت بیان می‌کند. در فصل هشتم به دو فرقه بابیت و بهائیت می‌پردازد و مخالفت عالمان با این دو فرقه را نه از سر دینداری و دفاع از مذهب تشیع، بلکه فقط به سبب حفظ مقام و موقعیت خودشان ارزیابی می‌کند.

در فصل‌های نهم تا یازدهم، در مورد اصلاحات در حکومت و اصلاح گرایان معروف به بحث می‌پردازد. از نظر الگار، اصلاحات را عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه آغاز کرد. وی امیرکبیر، حسین خان سپهسالار، میرزا ملکم خان ارمنی و سید جمال‌الدین اسدآبادی را اصلاح گرایانی که اهداف مشابهی دنبال می‌کردند، معرفی می‌کند. در عین حال، معترف است که اصلاحات سپهسالار، به صراحت ریشه اروپایی داشت و این اقدام‌ها، گرچه تقویت دولت بود، برخلاف سلیقه عالمان بوده و زمینه سنتی مناسبات میان دولت و آنان را دستخوش آشفتگی می‌کرد.

برخی نقد‌هایی بر کتاب وی وارد کرده‌اند:

• نویسنده، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه غربی را که در آن زندگی می‌کند به جامعه ایران تسرّی داده، و تحت تأثیر فرهنگ و القائات ذهنی جامعه خود در مورد حوادث تاریخ معاصر ایران، به تحلیل و داوری اقدام کرده است.
• از آنجا که نویسنده باید برای تحلیلهای خود درباره روحانیت و عالمان شیعه، شواهدی ذکر کند و در متون اصیل، شواهدی به دست نیاورده، در اینگونه موارد از مدارک غربی که به طور عام از سفرا و سرکنسول‌ها یا جاسوسان اروپایی بوده‌اند، استفاده کرده است؛ امّا چون روحانیان شیعه ایران، همواره از مخالفان سرسخت اتباع کشورهای غربی و مسیحی بودند و درگیری میان این دو گروه به طور کامل روشن است، استناد گسترده به منابع لاتین و تکیه بر تحلیل‌ها و داوری‌های آنان، نقص جدّی کتاب است.
• عدم رعایت اصل بی‌طرفی و دخالت دادن تعصّبات مذهبی و قومی سبب شده تا اصل اعتبار تحقیق وی، مورد سوال قرار گیرد.
• الگار منکر نقش محوری عالمان در مبارزه با استبداد و استعمار نمی‌شود؛ ولی می‌کوشد تا این نقش محوری را تحریف کند؛ به عبارت دیگر، حسن فعلی عالمان را می‌پذیرد؛ ولی حُسن فاعلی آن‌ها را قبول ندارد.

دیدار با امام خمینی

اولین دیدار در پاریس صورت می‌گیرد؛ هر چند بعد از انقلاب نیز الگار چند بار با امام خمینی در قم دیدار می‌کند.

وی در سال ۱۹۷۰م در کنفرانسی که در دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس برگزار شد و مربوط به مسایل ایران بود، درباره نقش روحانیت در دوره پهلوی با تأکید روی نهضت ۱۵ خرداد ۴۲ و رهبری حضرت امام تحلیلی ارائه کرد که حاضران در کنفرانس، دیدگاه‌های وی را رد کردند و گفتند که دیگر روحانیت در ایران نقشی نخواهد داشت؛ اما بعدها معلوم شد تفسیر وی از جایگاه روحانیت و امام خمینی در ایران دقیق بوده است. وی کتاب‌های حکومت اسلامی یا ولایت فقیه، شرح چهل حدیث، مصباح الهدایه، اسرار الصلاة، شرح دعای سحر، تفسیر سوره حمد، توضیح المسایل، استفتائات، المکاسب المحرمه و تحریرالوسیله از امام خمینی را مطالعه کرده و اعتقاد دارد آثار امام به‌طور کلی، مجهول مانده است.

پانویس

منابع

• مجله آموزه - تابستان ۱۳۸۳ - شماره ۴(صفحات ۱۳۱تا ۱۶۴).
• مجله حضور - تابستان ۱۳۷۶، شماره ۲۰.
• دکتر حامد الگار کیست، جهان نیوز، تاریخ انتشار: ۱ آذر ۱۳۸۹ش.
• «حامد الگار پروفسور مشهور چگونه مسلمان شد؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی رهیافته، تاریخ انتشار: ۵ فروردین ۱۳۹۳ش.
• «نگاهی به زندگی مرحوم آیت‌الله موسوی‌لاری؛ چه کسی حامد الگار را شیعه کرد؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۳۹۱-۱۲-۲۱.
• مقدم‌منش، بررسی دیدگاه‌های حامد الگار در مورد ایران عصر قاجاریه با تکیه بر کتاب نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، تاریخنامه خوارزمی، سال اول، بهار ۱۳۹۳ش، شماره ۳.